Ανθεκτικότητα στο κλίμα

Ανθεκτικότητα στην ξηρασία, τον παγετό, τις ασθένειες, ανθεκτικές ποικιλίες. Εξοπλισμός (παγετός, χαλάζι), διαχείριση νερού

Ανθεκτικότητα στο κλίμαΑνθεκτικότητα στην ξηρασία, τον παγετό, τις ασθένειες, ανθεκτικές ποικιλίες. Εξοπλισμός (παγετός, χαλάζι), διαχείριση νερού

Θέματα / Ανθεκτικότητα στο κλίμα

Η ανθεκτικότητα ενός συγκεκριμένου συστήματος μπορεί να οριστεί ως η ικανότητά του να αποκαθιστά μια λειτουργική ικανότητα αναφοράς μετά από μία ή περισσότερες διαταραχές.

Στη γεωργία, η έννοια αυτή χρησιμοποιείται συχνά για να εξασφαλιστεί η βέλτιστη παραγωγή στο παγκόσμιο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής. Σε έκθεση που δημοσιεύθηκε το 2016, ο FAO υπογραμμίζει την αυξανόμενη συχνότητα των κλιματικών καταστροφών τα τελευταία 30 χρόνια (ξηρασία, καύσωνας, παγετός, βροχοπτώσεις, πλημμύρες, αλάτωση των υπόγειων υδάτων, ασθένειες, χαλάζι κ.λπ.): 149 καταστροφές ανά έτος κατά μέσο όρο παγκοσμίως μεταξύ 1980 και 1990, έναντι 332 ανά έτος μεταξύ 2004 και 2014.

Επομένως, η παρούσα πύλη παρουσιάζει τις σημαντικότερες προκλήσεις της κλιματικής ανθεκτικότητας στη γεωργία, καθώς και τις κύριες ιδιαιτερότητες κάθε τομέα σε σχέση με το ζήτημα αυτό.

Σύνθετος ορισμός

Θεωρητικά, η ανθεκτικότητα ενός γεωργικού συστήματος μπορεί να αυξηθεί με την ενεργοποίηση τριών κατηγοριών μοχλών :

• Η ρυθμιστική ικανότητα του συστήματος: η ικανότητά του να ανέχεται διαταραχές χωρίς να αποκλίνει από το καθεστώς ρουτίνας του. Για παράδειγμα, μια γαλακτοπαραγωγική εκμετάλλευση που βιώνει ξηρασία μπορεί να ανεχθεί αυτόν τον κίνδυνο εάν τα αποθέματα ζωοτροφών της είναι επαρκή.
• Ηπροσαρμοστικότητα του συστήματος: η ικανότητά του να υιοθετεί τεχνικές, οργανωτικές ή εμπορικές προσαρμογές για να αντιμετωπίζει τους κινδύνους και να επιστρέφει γρήγορα σε ένα καθεστώς ρουτίνας. Για παράδειγμα, για την αντιμετώπιση επαναλαμβανόμενων ξηρασιών, η διαφοροποίηση της αμειψισποράς θα επέτρεπε την κατανομή των κλιματικών κινδύνων σε διάφορες καλλιέργειες, αυξάνοντας έτσι τη σταθερότητα της παραγωγής.
• Ικανότητα μετασχηματισμού του συστήματος: η ανοχή του σε βαθύ μετασχηματισμό προκειμένου να επιβιώσει. Για παράδειγμα, αντιμέτωπη με μια δραστική πτώση της τιμής του γάλακτος, μια εντατική γαλακτοπαραγωγική εκμετάλλευση μπορεί να εξελιχθεί προς ένα λιτό, αυτάρκες σύστημα, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει αλλαγή της φυλής του κοπαδιού, δημιουργία ενός νέου εργαστηρίου παραγωγής, αλλαγή του τρόπου εμπορίας κ.ο.κ.

Είτε πρόκειται για κλιματική, οικονομική ή βιολογική ανθεκτικότητα, η ανθεκτικότητα είναι επομένως το αποτέλεσμα ενός συνόλου χαρακτηριστικών που μπορούν να κινητοποιηθούν συλλογικά ή ανεξάρτητα και να προσαρμοστούν στο τοπικό πλαίσιο της εκμετάλλευσης και των προβλημάτων της.

Οικονομική ανθεκτικότητα

Σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης, μια διαταραχή έχει συστηματικά οικονομικές συνέπειες, ανεξάρτητα από τη φύση της (ασθένειες, ξηρασία, διακυμάνσεις τιμών κ.λπ.). Συνεπώς, η ανθεκτικότητα μπορεί να μελετηθεί κυρίως από αυτή την οπτική γωνία και να κινητοποιηθεί μέσω ενός συνδυασμού διαφορετικών μοχλών, όπως η ασφάλιση των καλλιεργειών, η διαφοροποίηση της παραγωγής ή των δραστηριοτήτων, η αποθήκευση πρώτων υλών κ.λπ.

Διαφοροποίηση και πρακτικές

Η τεχνική και οικονομική διαφοροποίηση είναι ισχυροί μοχλοί ανθεκτικότητας, που επιδρούν τόσο στη ρυθμιστική ικανότητα του συστήματος όσο και στην προσαρμοστικότητά του. Μια πιο διαφοροποιημένη αμειψισπορά σημαίνει ότι η μέση παραγωγή είναι πιο σταθερή και λιγότερο ευαίσθητη σε κλιματικούς, βιοτικούς ή οικονομικούς κινδύνους, ενώ ταυτόχρονα παρέχει μια γνωστή λύση για τη μείωση των επιπέδωνεισροών και, ως εκ τούτου, του κόστους.

Ανεξάρτητα από το είδος της παραγωγής, η διαφοροποίηση της αμειψισποράς μπορεί να οργανωθεί σε επίπεδο εκμετάλλευσης ή ακόμη και σε περιφερειακό επίπεδο.

Αγροδασοκομία

Ορισμένες πρακτικές μπορούν επίσης να συμβάλουν στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τηναγροδασοπονία και τις ρυθμίσεις της, όπως οι φράχτες ή οι σειρές δέντρων, οι οποίες δημιουργούν ένα τοπικό μικροκλίμα μέσω της σκίασης, της ανεμοθραύστησης, της διατήρησης τηςυγρασίας και της άντλησης νερού από βάθος.

Διατήρηση του εδάφους

Ομοίως, οι πολλές πρακτικές που αφορούν τηγεωργία για τη διατήρηση του εδάφους συμβάλλουν επίσης στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, αλλά σε ευρύτερη κλίμακα. Η μόνιμη εδαφοκάλυψη και η μειωμένη μηχανική κατεργασία του εδάφους όχι μόνο συμβάλλουν στη δραστική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά και στην αποθήκευση άνθρακα στους επιφανειακούς ορίζοντες του εδάφους, παρατείνοντας έτσι τον κύκλο του άνθρακα.

Εξοπλισμός και μέτρα για την προστασία από τους κλιματικούς κινδύνους

Ανάλογα με το είδος της παραγωγής, υπάρχουν επίσης ορισμένα πιο συγκεκριμένα μέτρα γιατη μείωση των επιπτώσεων των κλιματικών κινδύνων. Εκτός από την επένδυση σε καλύτερα συστήματα πρόγνωσης του καιρού και τη βέλτιστη χρήση τους, τα ακόλουθα είναι μερικά μόνο παραδείγματα:

Αμπελουργία

• Πρακτικές για την προστασία των αμπελιών από τον παγετό (επιλογή φυτικού υλικού, κάλυψη του εδάφους, κορυφολόγηση, ψεκασμός, ανάδευση, κεριά κ.λπ.), οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν μεμονωμένα ή σε συνδυασμό.
• Μετάθεση των ημερομηνιών κλαδέματος ή συγκομιδής ανάλογα με την πρόγνωση του καιρού.
• Οι βέλτιστες πρακτικές που πρέπει να υιοθετηθούν μετά από ανοιξιάτικο παγετό (εκτίμηση των ζημιών, εφαρμογή φυτικών εκχυλισμάτων, προσαρμογή των εργασιών πρασίνου κ.λπ.) ή μετά από χαλαζόπτωση.

Πολυετείς καλλιέργειες

• Εγκατάσταση προστατευτικού εξοπλισμού, όπως μουσαμάδες κατά της βροχής ή δίχτυα κατά του χαλαζιού.
• Τεχνικές προστασίας από τον παγετό, όπως οψεκασμός από πάνω.

Αροτραίες καλλιέργειες

• Αποστράγγιση ή συντήρηση αναχωμάτων και τάφρων σε αγροτεμάχια ευαίσθητα στηνυδρομορφολογία.
• Εισαγωγή στην αμειψισπορά ποικιλιών που δεν είναι πολύ ευαίσθητες σε ορισμένα προβλήματα, όπως η καταβολή ή η φθινοπωρινή επιμήκυνση.
  

Διαχείριση των υδάτινων πόρων

Η διαχείριση των υδάτινων πόρων αποτελεί προφανώς ουσιαστική πτυχή κάθε μελέτης της κλιματικής ανθεκτικότητας ενός γεωργικού συστήματος. Είτε μιλάμε για τη διαμόρφωση ενός αρδευτικού συστήματος, είτε για τη διαμάχη γύρω από τις συσκευές άντλησης νερού από το φυσικό περιβάλλον (πηγάδια, λεκάνες, ταμιευτήρες λόφων κ.λπ.) είτε για το πρόβλημα της αλάτωσης του υδροφόρου ορίζοντα στις παράκτιες περιοχές, το θέμα αυτό θα αποκτήσει καίρια σημασία τα επόμενα χρόνια.